آشنایی با مهارت‌های زندگی
اگر از شما درمورد مهارت‌های زندگی بپرسند، چه پاسخی می‌دهید؟ فکر می‌کنید داشتن چه مهارت‌هایی جزو مهارت‌های زندگی محسوب می‌شوند؟
در یک کارگاه آموزشی از تعدادی از مربیان این سوال پرسیده شده بود که قسمتی از پاسخ‌های آن‌ها به شرح زیر است:
مقاومت در برابر استرس، داشتن قدرت تصمیم‌گیری، اعتماد به نفس، مدیریت زمان، مدیریت هیجانات، کنترل اعصاب، هدف‌گزاری، ایمنی جاده، آشپزی کردن، رانندگی کردن، شستن دندان‌ها، داشتن روابط موثر، حسابداری، رک بودن و بیان خواسته‌های شخصی، نقاشی کردن، مهارت نه گفتن، داشتن شجاعت.
نمونه‌های بالا مهارت‌های زندگی هستند، اما مهارت‌هایی وجود دارند که بر روی ایمن‌سازی افراد در برابر مشکلات اجتماعی متمرکز شده است.
اما به راستی مهارت‌های زندگی چیست؟
سازمان بهداشت جهانی مهارت‌های زندگی را این‌چنین تعریف می‌کند؛
مهارت‌های زندگی توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه‌ای که فرد بتواند با موانع و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید. مجموعه‌ای از مهارت‌ها و شایستگی‌های فردی و گروهی که افراد برای زیستن در هزاره جدید به آن نیازمند هستند.
این مهارت‌ها با تمرین مداوم پرورش می‌یابند و شخص را برای روبه‌رو شدن با مسایل روزانه زندگی، افزایش توانایی‌های روانی، اجتماعی، بهداشتی و پیشگیری از مشکلاتی نظیر اعتیاد، خشونت‌های خانگی و اجتماعی، آزار کودکان، خودکشی، ایدز و موارد مشابه واکسینه می‌کند و می‌تواند در حکم ابزاری قوی در دست متولیان سلامت روانی جامعه در جهت توانمندسازی جوانان در ابعاد روانی– اجتماعی باشد.
با این تعریف، مهارت‌های زندگی از سایر مهارت‌هایی که روزانه به آن‌ها نیاز داریم متمایز می‌شوند.
مهارت‌های زیر، مهارت‌های ده‌گانه‌ای هستند که از سوی سازمان جهانی بهداشت مشخص شده‌اند:
خودآگاهی، همدلی، ارتباط موثر، روابط بین فردی، مقابله با استرس، مقابله با هیجان‌های منفی، تفکر خلاق، تفکر انتقادی، حل مسئله و تصمیم‌گیری.
این مهارت‌ها به صورت درس اصلی یا فوق برنامه در بسیاری از کشور‌های جهان، از پیش‌دبستان تا دانشگاه تدریس می‌شود، تا کودکان در بزرگسالی افرادی موفق‌تر و سالم‌تر شوند.
اکنون با توضیحی که در مورد هر مهارت می‌دهیم می‌توانید به طور کلی با آن‌ها آشنا شوید.
مهارت خودآگاهی
مهارت خودآگاهی بنیادی‌ترین مهارت زندگی است. خودآگاهی یعنی شناختن توانایی‌ها، ناتوانی ها، حالت‌های هیجانی خانواده و فرهنگی که در آن زندگی می‌کنیم. شناخت این مهارت به افراد کمک می‌کند خودشان را دست کم نگیرند، تفاوت‌هایشان را با دیگران در نظر بگیرند و برای آینده چشم اندازی متناسب با ویژگی‌های خودشان داشته باشند.
مهارت همدلی
مهارت همدلی یعنی توانایی گذاشتن خود به جای دیگران و دیدن جهان از چشم آن‌ها. داشتن و تقویت این مهارت در افراد به آن‌ها کمک می‌کند هنگام مشکلات، دوستانشان را درک کنند و افراد متفاوت با خودشان را بپذیرند.
مهارت ارتباط موثر
ارتباط چیزی بیش‌تر از گفت و شنود است. هر گاه ما پیامی (از کلام گرفته تا علامت) را با هر وسیله‌ای (از تلویزیون و رادیو و حتی بدنمان گرفته تا کلمات) به گیرنده می‌رسانیم و از او بازخورد می‌گیریم ارتباط شکل گرفته است. مهارت ارتباط موثر به این معناست که بهتر است چه پیامی را، به چه وسیله‌ای، در چه زمان و مکانی به چه کسی برسانیم. این مهارت به افراد کمک می‌کند به شیوه‌ی سازگارانه و سالم‌تری با دیگران ارتباط برقرار کنند.
مهارت ارتباط بین فردی
مهارت ارتباط بین فردی مکمل مهارت ارتباط موثر است. اگر در مهارت ارتباط موثر روی پایه‌های ارتباط مثل پذیرش دیگران، زبان بدن و گوش دادن تاکید می‌شود، در مهارت ارتباط بین فردی به موارد خاصی مثل کار گروهی و حل اختلاف و دوست‌یابی پرداخته می‌شود. البته این دو مهارت در بسیاری از موارد همپوشانی دارند.
مهارت مقابله با استرس
مهارت مقابله با استرس، یعنی توانایی مدیریت خود در شرایط استرس‌آور زندگی. در زندگی فشارهای روانی زیادی به ما وارد می‌شود که اگر نتوانیم این فشارها را به درستی مدیریت کنیم، ممکن است به بیماری‌های روحی مبتلا شویم.
مقابله با هیجان‌های منفی
مهارت مقابله با هیجان‌های منفی یعنی مدیریت هیجان‌هایی که حال ما را بد میکنند، مانند خشم، ترس، غم، دلتنگی و یا حسادت. بیش‌تر هیجان‌های اصلی منفی هستند. توانایی نام‌گذاری این هیجان‌ها در خود، تشخیص آن در دیگران و مدیریت آن‌ها، سه بخش مهارت مقابله با هیجان های منفی است.
مهارت تفکر خلاق
مهارت تفکر خلاق یعنی قدرت کشف و خلق ایده‌های جدید در برابر مسئله‌های زندگی. در سیستم‌های آموزشی پیشرفته، مهارت تفکر خلاق در آموزش تمامی دروس تنیده شده. خلاقیت می‌تواند افراد را پویا، متفکر و کارافرین بار آورد. افرادی که در برابر مسائل زندگی دست خالی و ذهن خالی نیستند.
مهارت تفکر انتقادی
مهارت تفکر انتقادی یعنی بررسی درست داده‌ها و پذیرفتن یا نپذیرفتن آن‌ها. این مهارت به ما کمک می‌کند به جای لجبازی یا ساده‌لوحی، به اطلاعاتی که دیگران یا رسانه‌ها به ما می‌دهند، آگاهانه نگاه کنیم.
مهارت حل مسئله
زندگی سرشار از مسائل ساده و پیچیده است. بچه‌ها هم با این مسائل مواجهند. مهارت حل مسئله کمک می‌کند افراد در برابر مشکلاتشان ذهنی منظم داشته باشند تا با عبور از هر مرحله، گام به گام بهترین راه حل را برای مسائلشان پیدا کنند.
مهارت تصمیم‌گیری
مهارت تصمیم‌گیری، مهارت انتخاب مسیر بهتر در بین دوراهی‌های کوچک و بزرگ زندگی است. مهارتی که به کودکان کمک می‌کند هدف‌گزینی مناسبی داشته باشند. این مهارت به مهارت حل مسئله بسیار نزدیک است.
عوامل موثر در آموزش صحیح مهارت‌های زندگی
آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان و نوجوانان توانایی بیشتری برای بهبود زندگی‌شان به آن‌ها می‌دهد. البته برای موثر بودن برنامه آموزش مهارت‌های زندگی به چهار عامل اساسی دیگر نیاز است. این چهار کلید شبیه چرخ‌های یک خودرو کار میکنند. خودرو فقط زمانی می‌تواند به خوبی حرکت کند که همه این چرخ ها سالم باشند.
منابع آموزشی: منابع انتخابی برای آموزش مهارت‌های زندگی باید معتبر بوده و منطبق با سازمان بهداشت جهانی باشد.
فعالیت محور بودن آموزش مهارت زندگی: برای آموزش مهارت‌های زندگی باید از بازی، تمرین و فعالیت‌های عملی استفاده شود.
انگیزش: مهارت زندگی باید در قالب سرگرمی، تفریح و بازی انجام گیرد تا به بچه‌ها انگیزه لازم برای به کار بردن آن‌ها، در زندگی واقعی را بدهد.
خانواده: در کنار موسسات، مدارس و دیگر منابع، آموزش به خانواده‌ها هم برای تعمیق این مهارت، پیشنهاد می‌شود.
مهارت‌های زندگی می‌تواند به کودکان و نوجوانان کمک کند تا نسبت به موارد زیر اگاه‌تر شوند:
-
چه کاری انجام می‌دهند.
-
کارها را چگونه انجام می‌دهند.
-
چگونه اطلاعات به دست می‌آورند.
-
چگونه فکر، احساس و رفتار میکنند.
-
آن‌ها با شناخت بهتر خودشان و دیگران می‌توانند انتخاب‌های بهتری داشته باشند.
